Về một "khu vườn" ở Thượng Hải

Không phải là một khu vườn có nhiều kỳ hoa dị thảo như vườn thượng uyển, mặc dầu những khu vườn như vậy có thể gặp khá nhiều ở một thành phố phát triển vào bậc nhất Trung Quốc. Đó là "khu vườn các ngành nghề mang tính sáng tạo". Cũng không hiểu sao người Thượng Hải lại gọi những khu nhà ấy là "khu vườn". Câu chuyện về sự ra đời và phát triển của chúng là điều mà tôi rất nhớ và muốn kể lại, sau chuyến công tác ở thành phố này.

Chuyện rằng: Đầu những năm chín mươi của thế kỷ hai mươi, thành phố Thượng Hải được quy hoạch lại cho phù hợp với tốc độ phát triển rất nhanh của đô thị. Các nhà máy xí nghiệp phải di dời ra các khu công nghiệp tập trung ở vùng ngoại ô, đồng thời quá trình cổ phần hóa cũng được tiến hành đối với các doanh nghiệp nhà nước. Việc giải quyết công ăn việc làm cho người lao động dôi dư và quản lý sử dụng một diện tích rất lớn đất đai, nhà xưởng đặt ra nhiều phương án, khiến các nhà lãnh đạo thành phố phải cân nhắc rất nhiều. Có nhiều ý kiến cho rằng nên phá các cơ sở nhà máy cũ đi, xây các trung tâm thương mại. Ở một thành phố phát triển nhất Trung Quốc, hàng chục nghìn mét vuông đất giữa trung tâm thành phố có giá trị lớn đến nhường nào. Nhưng cuối cùng, lãnh đạo thành phố Thượng Hải đã quyết định cho lập "Khu vườn các ngành nghề mang tính sáng tạo". Họ cho cải tạo và chia các nhà máy thành những không gian nhỏ, sau đó cho các họa sĩ, nhà điêu khắc, kiến trúc sư, nhạc sĩ, nhà nhiếp ảnh... thuê lại với giá rẻ, để họ có thể sáng tác, trưng bày và bán tác phẩm của mình cho công chúng yêu thích. Một bộ phận công nhân ở chính nhà máy đó được giữ lại làm công tác quản lý và phục vụ tại chỗ.

Thực ra thì ý tưởng này xuất phát từ nước Anh vào những năm hai mươi của thế kỷ XX, khi cải cách các đô thị cũ. Nhiều công xưởng, nhà máy, khu đất cũ được chia nhỏ, cho trí thức, văn nghệ sĩ thuê làm văn phòng, với ý tưởng rất thú vị: các tài năng được tập trung, giao lưu với nhau, thì sẽ phát huy được khả năng sáng tạo của mình. Đồng thời, việc tập trung trí tuệ, tài năng văn hóa nghệ thuật và trưng bày sản phẩm sáng tạo ở một khu vực sẽ tạo ra thị trường một cách thuận lợi cho nhiều phía: nhà sáng tạo, người thưởng thức, nhà kinh doanh và nhà nước.

Thượng Hải đã làm tốt việc áp dụng sáng kiến "khu vườn các ngành nghề mang tính sáng tạo"của người Anh. Cả thành phố có tới 12 khu vườn như vậy. Mỗi khu vườn tập trung khoảng 40 - 50 văn nghệ sĩ, mỗi người có một không gian riêng, tùy theo nhu cầu sử dụng, từ vài chục đến hàng trăm mét vuông. Họ mở xưởng vẽ, xưởng thiết kế đồ họa, kết hợp phòng trưng bày và bán sản phẩm tại đó. Theo thời gian, các khu vườn này trở thành nơi giao lưu của giới nghệ sĩ và công chúng. Và rồi các dịch vụ phụ trợ cũng phát triển theo, khiến cho các khu vườn dần dần trở thành các địa chỉ văn hóa độc đáo của thành phố Thượng Hải.

Tôi đến thăm khu M50 ở đường Mạc Can Sơn. Khởi thủy, nó là nhà máy dệt may Xuân Minh, một nhà máy dệt may lớn của thành phố Thượng Hải, có lực lượng lao động lên tới 1200 người. Thật bất ngờ, bên trong những nhà xưởng kiểu cũ, mái thấp, tường vôi cũ kỹ, là một phần đời sống hết sức phong phú của mỹ thuật đương đại Thượng Hải, từ sự đa dạng về phong cách sáng tạo đến sự sôi động của một thị trường văn hóa. Ở đây có khoảng 50 phòng tranh, xưởng điêu khắc, được thiết kế rất đa dạng tùy theo nhu cầu và phong cách của chủ nhân. Mỗi phòng tranh hay xưởng điêu khắc thường chia làm 2 khu vực, phía ngoài là nơi trưng bày tác phẩm, thường có một, hai người quản lý, làm công việc chăm sóc sản phẩm và bán hàng, phía trong hoặc trên gác là khu vực sáng tác của nghệ sĩ. Đúng như tên gọi của nó, nơi đây hội tụ sự đa dạng về các phong cách sáng tác: tả thực, siêu thực, ấn tượng, lập thể,..., một thế giới đầy ẩn dụ của những cách nhìn, cách biểu đạt thái độ, quan niệm về cuộc sống và con người. Phong cách, cá tính nghệ sĩ còn thể hiện ở sự lựa chọn chất liệu, màu sắc họ thể hiện. Có họa sĩ chỉ sử dụng duy nhất màu đỏ, người thưởng thức bị hút vào một không gian đỏ rực  mạnh mẽ đầy ma lực. Có họa sĩ chỉ sử dụng chất liệu gốm, có người thì kết hợp gốm và đá, người khác thì lại dùng phế liệu sắt để sắp đặt, tạo nên những tác phẩm rất ấn tượng. Tiếc là các phòng tranh ở đây đều không cho phép quay phim chụp ảnh, có lẽ vì vấn đề quyền tác giả, nên khách tham quan chỉ có thể chụp ảnh ở bên ngoài.

Một người quản lý ở phòng tranh Echo Space cho biết, giá thuê đất ở đây là 140 tệ/m2 (tương đương với 390.000 VND). So với giá thuê văn phòng ở Thượng Hải, từ hàng nghìn tới hàng chục nghìn tệ một mét vuông thì mức giá đó là quá ưu đãi. Và một điều rất đáng nhắc tới ở đây là có tới 250 công nhân nhà máy dệt Xuân Minh được ở lại khu vườn M50 này, nơi mà trước đây họ từng làm việc. Trong môi trường mới, họ đảm nhận các công việc quản lý, phục vụ, bảo vệ, sửa chữa lắp đặt thiết bị theo yêu cầu, vận tải hàng hóa... Một ban quản lý được các nghệ sĩ cùng nhau lập ra để quản lý, điều hành các hoạt động chung của toàn bộ khu vườn.

Tôi hỏi về thu nhập của các họa sĩ ở đây thì chỉ nhận được những nụ cười. Người Trung Quốc thường không bao giờ nói chính xác về thu nhập của mình. Nhưng nhìn lượng khách châu Âu, châu Á tấp nập tới đây, nhìn mức giá hàng chục nghìn tệ đề ở các tác phẩm, tôi nghĩ là họ sống khá đàng hoàng khá tốt.

Tiến sĩ Nhiếp Thanh Khải, người chuyên nghiên cứu về văn hóa, giảng viên Học viện cán bộ Phố Đông Trung Quốc, cho biết: các "khu vườn ngành nghề mang tính sáng tạo" hoạt động rất tốt ở Thượng Hải. Khi ý tưởng sáng tạo của nhân tài được kết hợp với thị trường thì lợi ích thu được sẽ rất lớn, khó có thể đánh giá được chỉ qua những con số. Đó là: nhân tài có đất để dụng võ, công chúng trong và ngoài nước có nơi để thưởng thức và mua được sản phẩm mình yêu thích, nhà nước thu được thuế, người lao động có công ăn việc làm, dịch vụ phục vụ cũng theo đó mà phát triển mạnh hơn.

Tiến sĩ Khải còn nói: "Cao hơn nữa, chính quyền Thượng Hải giải quyết được hai vấn đề: một là tạo ra mặt bằng để tập trung các nhân tài, đồng thời tạo ra thị trường cho các sản phẩm sáng tạo của họ; hai là, việc giải quyết đất đai, việc làm của người lao động trong quá trình chuyển đổi thể chế quản lý từ xí nghiệp quốc doanh sang doanh nghiệp cổ phần hóa".

Trở về Việt Nam, tôi cứ ước một ngày nào đó những khu vườn tương tự sẽ được mọc lên ở Thái Nguyên. Có thể lắm chứ, sao lại không?

Nguyenthuyquynh - Powered by Vnweblogs.com