Trương Hiểu Cương

Tại phiên đấu giá mùa xuân 2008 của nhà Sotheby’s ở Hong Kong, một kỷ lục về giá tranh đương đại Trung Quốc đã được thiết lập: bức Huyết thống: đại gia đình số 3 của họa sĩ Trương Hiểu Cương đã bán được với giá trên 6 triệu USD, cao hơn nhiều so với ước tính. Trương Hiểu Cương là ai mà được đánh giá cao đến vậy trên thị trường?

Huyết thống: đại gia đình số 3

Là họa sĩ theo khuynh hướng tượng trưng và siêu thực hàng đầu của Trung Quốc, Trương Hiểu Cương sinh năm 1958 tại Côn Minh, Vân Nam. Ông lớn lên vào thời kỳ đen tối nhất của lịch sử Trung Quốc hiện đại, giữa những năm 1960 và 1970, khi “Cách mạng Văn hóa” với bọn Hồng vệ binh đang làm mưa làm gió, và tất cả những biến động chính trị - xã hội của giai đoạn khốc liệt ấy đã đi vào tác phẩm của Trương. Năm 1982, sau khi tốt nghiệp trường đại học Mỹ thuật Tứ Xuyên, Trương gia nhập nhóm các họa sĩ trẻ tiền phong Trung Quốc mà hoạt động sáng tác của họ đã nổi đình đám trong thập niên 1980.

Trương cho biết: “Với tôi, “Cách mạng Văn hóa” không phải là một sự kiện lịch sử mà là một trạng thái thần kinh. Nó có một liên hệ mật thiết với tuổi thơ của tôi, và tôi nghĩ rằng có nhiều mối liên kết cái trạng thái thần kinh của người Trung Hoa hôm nay với trạng thái thần kinh của người Trung Hoa vào giai đoạn ấy”. Tranh của Trương đã liên tục xuất hiện tại các triển lãm trong nước và nước ngoài từ cuối thập niên 1980 đến nay, gây được sự chú ý và được đánh giá cao ở các trung tâm mỹ thuật lớn của thế giới.

Trước khi bức Huyết thống: đại gia đình số 3 lập kỷ lục thì vào ngày 21-3-2007, tác phẩm Huyết thống: ba đồng chí của ông đã bán được với giá 2.112.000 USD tại nhà Sotheby’s ở New York.

Thừa nhận mình mắc nợ Picasso và Salvador Dali, Trương Hiểu Cương nói: “Tôi đọc được vài dòng sau đây của họa sĩ thể nghiệm người Anh Eduardo Paolozzi, người rất có ảnh hưởng với tôi, rằng: người ta có thể dễ dàng có được ý tưởng đúng nhưng lại chọn cách thể hiện ý tưởng đó không đúng; hoặc có cách làm đúng nhưng lại thiếu hẳn ý tưởng”. Vấn đề là có ý tưởng và có cách thể hiện tốt nhất ý tưởng đó, như Trương Hiểu Cương đã làm từ khi bắt đầu đi vào hội họa, để tới nay trở thành một gương mặt tiêu biểu nhất của làng mỹ thuật Trung Quốc.Thành công lớn nhất của Trương chính là loạt tranh chủ đề “Huyết thống” với những khuôn mặt người đơn sắc, đặc trưng Trung Hoa, với đôi mắt đen mở rộng, tia nhìn trừng trừng, gợi nhớ những bức ảnh cũ, chụp gia đình ở Trung Quốc trong những thập niên 1950, 1960 - những bức ảnh ấy cũng bị hủy hoại trong cơn bão “Cách mạng Văn hóa” cùng nhiều giá trị lịch sử, văn hóa, tôn giáo..., dù những bức ảnh gia đình có một ý nghĩa rất lớn trong truyền thống gia tộc Trung Hoa. Chính sự khám phá những bức ảnh cũ chụp mẹ ông khi còn là một phụ nữ trẻ đẹp đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận để Trương Hiểu Cương thực hiện xêri tranh “Huyết thống”.

Trương nói: “Những bức ảnh cũ ấy có một ngôn ngữ thị giác thật lạ lùng. Từ những bức ảnh đó, tôi tìm cách tạo nên một hiệu ứng “nhiếp ảnh dối trá” - để tô vẽ lại cái lịch sử và cuộc sống đã từng bị tô vẽ. Trên bề mặt của những bức chân dung đó là sự tĩnh lặng của mặt nước tù đọng, nhưng bên dưới là cả một mớ hỗn độn cảm xúc. Trong trạng thái xung đột phổ biến của sự tăm tối và nhập nhằng đó, các thân phận người được truyền đi từ thế hệ này tới thế hệ khác”.

Từ “cái khuôn” của những bức ảnh quá khứ, Trương tạo nên những chân- dung-đúc-khuôn. Trong xêri tranh “Huyết thống”, có loạt tranh “Đại gia đình” mà theo tác giả: “Tất cả chúng tôi từng sống trong “một đại gia đình” (cách mạng). Bài học đầu tiên chúng tôi phải học là làm cách nào để bảo vệ chính mình và gìn giữ thật kín những kinh nghiệm của mình khỏi con mắt tọc mạch của người khác trong khi vẫn phải sống thật hài hòa với những thành viên khác trong cái “đại gia đình” ấy. Trong ý nghĩa đó, “gia đình” là một đơn vị để nối tiếp cuộc sống và là một cơ cấu lý tưởng để sinh sôi. Nó chứa đựng quyền lực, hy vọng, sự sống, sự đố kỵ, sự dối trá, trách nhiệm và tình yêu. Cái “gia đình” ấy trở thành chuẩn mực và là sự tập trung những mâu thuẫn của kinh nghiệm sống...”.

Trong rất nhiều tác phẩm của Trương, nhân vật được khắc họa có vẻ là những trí thức trẻ, tràn đầy hy vọng vào tương lai. Song cái tương lai ấy không dễ có được. Điển hình là những nhân vật trẻ trong bộ đồng phục đặc trưng Trung Quốc thời Cách mạng Văn hóa, có tranh vẽ những nhóm thanh niên trong đó có kẻ mang băng đỏ của Hồng vệ binh; lại có nhóm thì trên tay là những cuốn Mao tuyển... Những tác phẩm của Trương, cùng lúc phơi bày những tàn tích của một giai đoạn lịch sử hỗn mang trong quá khứ, lại kêu gọi về sự cần thiết của những ý tưởng và giá trị mới khi Trung Quốc bước vào kỷ nguyên mới, đề cao cái tôi cá nhân vốn đã bị triệt tiêu trong nhiều thập niên qua trong cái “đại gia đình cách mạng”. Theo Trương Hiểu Cương, xã hội Trung Quốc đang trải qua tiến trình chuyển biến nhanh chóng, và điều này gợi lên hàng loạt câu hỏi mà hầu hết những người Trung Quốc trước đây chưa từng tự tra vấn mình. Tranh của ông cũng chính là một cách tự tra vấn.

Diên Vỹ